Carnaval in Land van Cuijk: van eeuwenoude tradities tot moderne vieringen
LAND VAN CUIJK – Carnaval kent een lange geschiedenis die teruggaat tot de oudheid. De Romeinen, Grieken en Egyptenaren vierden al feesten die op hun eigen manier overeenkomsten vertoonden met het hedendaagse carnaval. Deze vieringen vonden doorgaans plaats aan het einde van de winter en bij de komst van de lente.
In de Romeinse tijd bestond het feest uit een tijdelijke omkering van de sociale orde, waarbij slaven meesters werden en meesters slaven, zij het slechts voor enkele dagen.
Kerstening en katholieke invloed
In de achtste eeuw begon de kerstening van Brabant en het Land van Cuijk. De katholieke kerk nam veel heidense rituelen over en gaf deze een christelijke invulling. Vastenavond, de periode voorafgaand aan Aswoensdag, markeerde het begin van de vastentijd, waarin men geen vlees mocht eten. De dagen voorafgaand aan deze periode werden gekenmerkt door uitbundige feesten, wat de basis vormde voor het carnaval zoals we dat nu kennen.
Carnaval in de middeleeuwen en de 19e eeuw
Uit schilderijen van Pieter Bruegel uit de 16e eeuw blijkt dat het Brabantse carnaval al eeuwen geleden herkenbare elementen kende. In steden als Den Bosch en Breda werden carnavaleske taferelen afgebeeld, met uitbundige vieringen en rood, geel witte vlaggen. In de 19e eeuw werd in regionale kranten zoals het Boxmeersch Weekblad en de Graafse Courant al melding gemaakt van ‘vastenlovend’ en carnaval. De vieringen bestonden toen vooral uit concerten, bonte avonden en toneelvoorstellingen, georganiseerd door fanfares en toneelverenigingen.
Paardrijwedstrijden en volksvermaak
Op maandag en dinsdag van carnaval werden in diverse dorpen traditionele paardrijwedstrijden gehouden, zoals de Metworstrennen in Boxmeer, een traditie die al sinds 1740 bestaat. Ook in Sambeek en Vortum ontstonden rijverenigingen die vergelijkbare wedstrijden organiseerden. Daarnaast werden oud-Hollandse spelen zoals koekhappen, steltlopen en blaastrappen gehouden, wat de volksaard van het feest benadrukte.
Modernisering en oprichting van carnavalsverenigingen
Rond 1950 begon de opkomst van carnavalsverenigingen in de dorpen van het Land van Cuijk. Binnen twintig jaar kreeg vrijwel elk dorp een eigen carnavalsvereniging. Deze verenigingen keken naar voorbeelden uit Duitsland, zoals het Rijnlandse carnaval in Keulen, waar in 1823 de eerste georganiseerde carnavalsvereniging werd opgericht. Dit model werd overgenomen in Nederland, eerst in Maastricht en Venlo, en later ook in de dorpen van het Land van Cuijk.
De rol van vrouwen in carnaval
Voor de Tweede Wereldoorlog waren de meeste carnavalsactiviteiten vooral voor mannen. Cafébezoek en herbergfeesten waren een mannendomein. Na de oorlog veranderde dit geleidelijk, en in de jaren ’60 werden vrouwen steeds meer betrokken bij de carnavalsvieringen, wat uiteindelijk leidde tot de gelijkwaardige deelname zoals die vandaag de dag bekend is.
Jubilea en tradities voortgezet
Veel carnavalsverenigingen in het Land van Cuijk vieren inmiddels hun jubilea. Zo bestaat De Knoepers in Sambeek dit jaar 66 jaar. Deze jubilea tonen aan dat de carnavalscultuur stevig geworteld is in de regio en dat het feest, ondanks veranderingen door de jaren heen, nog steeds een belangrijk sociaal en cultureel fenomeen is.
Dit artikel is gebaseerd op een reportage met Stephan Moors, lid van de Stichting Sambeeks Heem.
